تعریف امام
کلمه امام ۸ بار در قرآن آمده است. امام به معنای راهنما و پیشرو و فرمانده به کار می رود.
در آیه 124 سوره بقره خداوند ابراهیم (ع) را امام مردم معرفی می کند و این مقام پس از قبولی ابراهیم در امتحاناتی الهی است.
در آیه 17 سوره هود کتاب موسی (ع) یعنی تورات به عنوان امام معرفی می شود. یعنی مهم این است که امام راهنمای در دسترس باشد. انسان بودن امام الزامی نیست.
در آیه 79 سوره حجر شهرهای قوم لوط (ع) و شعیب (ع) برای عبرت با عبارت لبامام مبین ذکر شده اند یعنی آشکارا بر سر راهند. یعنی در دسترس و قابل مشاهده اند.
در آیه 71 سوره اسراء در قیامت است که همه مردم با امامشان خوانده می شوند. آنجا هم امامشان حاضر و در دسترس است.
در آیه 74 سوره فرقان کسانی که توبه کرده اند و خداوند توبه آنان را پذیرفته است و در آیات قبل؛ خصوصیات کسانی که از عذاب خداوند رهایی یافته اند ذکر می شود و در این آیه به کسانی اشاره می کند که دعا می کنند خداوند به آنها همسران و فرزندان نور چشم قرار دهد و آنها را برای متقین امام قرار دهد. یعنی مقام امامت می تواند با عمل و دعا به دست آید.
در آیه 12 سوره یاسین میفرماید "ما مُردگان را زنده مى كنيم. و هر كارى را كه پيش از اين كرده اند و هر اثرى را كه پديد آورده اند، مى نويسيم و هر چيزى را در امام مبين شمار كرده ايم". در این آیه امام مبین کتابی است که اعمال انسان در آن ثبت و ضبط می شود. و امام مبین بودن آن برای ما در این دنیا قابل مشاهده نیست. این تنها آیه ای است که مفهوم عدم حضور و غیب را درباره کلمه امام می توان از آن برداشت کرد.
در آیه 12 سوره احقاف نیز کتاب موسی (ع) به عنوان امام معرفی شده است.
در آیه 5 سوره قیامت نیز عبارت أَمَامَهُ به معنای در آینده است یعنی آینده ای که پیش رو دارد. کلمه اِمام با اَمام متفاوت است و در اینجا اَمام به کار رفته است. اَمام به معنای جلو و پیش رو.
آنچه به طور کلی از بررسی این آیات به دست می آید:
۱. امام معنایی عام است به معنای پیش رو؛ پیشوا؛ فرمانده؛ هدایتگر؛ مقتدا؛ عامل عبرت؛ رهبر. مفهوم امام مفهومی کلی است که قابل دسترس بودن و از آن بهره مند شدن را در خود مستتر دارد.
اما تعریف امام در بین شیعیان و برخی مذاهب دیگر؛ دارای مفهوم خاصی است که با آنچه در بالا اشاره شد متفاوت است.
امام در مفهوم خاص خود در بین آن مذاهب با مفاهیمی چون الزامی بودن در کنار قرآن؛ همیشه وجود داشتن یک امام؛ عصمت؛ قداست؛ علم لدنی و مواردی اینگونه گره خورده است.